زیبایی در صف انتظار؛ چهره‌سازی مدرن و رؤیای تأیید اجتماعی
ایسنا/اصفهان در عصر شلوغ کلینیک‌های زیبایی، جایی که صندلی‌های مخملی همیشه پرهستند، میل به تغییر چهره دیگر یک انتخاب فردی نیست؛ بازتابی است از فشارهای اجتماعی، اقتصاد پررونق زیبایی و جست‌وجوی بی‌پایان برای تأیید و دیده‌شدن.
ساعت سه بعدازظهر است. درب مطب پزشک و جراح زیبایی در یکی از خیابان‌های معروف شهر تازه باز شده است. بوی الکل و اسپری ضدعفونی با رایحه عود هندی فضا را پرکرده و حس تمیزی و نظم را منتقل می‌کند. منشی، دختری جوان با لباسی سورمه‌ای و اسکارف صورتی، پشت میز نشسته و بادقت نوبت‌ها را ثبت می‌کند. تلفن مطب لحظه‌ای سکوت ندارد؛ تماس‌ها یکی پس از دیگری برقرار می‌شوند و او با لحنی آرام، اما پیوسته می‌گوید: «برای لیفت با نخ تا دو ماه آینده پر شده عزیزم… فیلر شاید سه هفته دیگر بتوانم وقت بدهم.»
پنج دقیقه بیشتر از باز شدن مطب نگذشته که سالن انتظار پُر است از خانم‌هایی با پوشش‌های متفاوت، از دانشجویان جوان تا بانوان میان‌سال، روی صندلی‌های مخملی کنار هم نشسته‌اند. هر کدام در آینه کوچک کیف‌شان نگاهی به چهره خود می‌اندازند، گویی برای آخرین بار می‌خواهند چهره پیش از تغییرشان را به‌خاطر بسپارند. روی دیوار، تابلویی با عنوان «زیبایی، حق شماست» نصب شده است.
دکتر هنوز نرسیده، اما نگاه‌ها به سمت در اتاق اوست. چند سال است که این پزشک در زمینه تزریق بوتاکس، فیلر و زاویه‌سازی چهره فعالیت می‌کند و تبحر او باعث شده سالن انتظار همیشه شلوغ باشد. بیماران می‌گویند سرعت عمل دکتر زبانزد است؛ در ۲۰ دقیقه هشت نفر را بوتاکس می‌کند. سرعت، دقت و ظرافت حرکات او باعث شده حتی افرادی که برای بار اول مراجعه می‌کنند، احساس اطمینان داشته باشند.
منشی بامهارت خاصی میان پرداخت‌ها و نوبت‌دهی توازن برقرار می‌کند. به برخی مراجعه‌کنندگان می‌گوید: هزینه را کارت به کارت کنند و مبالغ کمتر را با دستگاه پوز می‌کشد. در کنار میز پذیرش، چند بروشور رنگی درباره خدمات جدید مطب قرار دارد: «لیفت با نخ»، «ساکشن غبغب»، «زاویه‌سازی فک» و «فیلر گونه». هر بروشور با عکس‌ها و توضیحات جذاب، حس نیاز به تغییر و مدرن بودن را در ذهن مراجعه‌کننده تقویت می‌کند.
ابعاد اقتصادی مطب‌های زیبایی
هزینه‌های خدمات زیبایی در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته و به بخشی از اقتصاد خدمات شهری تبدیل شده‌اند. از تزریق بوتاکس و فیلر تا جراحی‌های سرپایی، هرکدام قیمتی معادل چند میلیون تومان دارند. باوجود شرایط اقتصادی نه‌چندان آسان، تقاضا کاهش نیافته و در برخی موارد حتی افزایش‌یافته است. برخی از مراجعه‌کنندگان می‌گویند هزینه‌ها را به‌صورت اقساطی یا با وام‌های خرد پرداخت می‌کنند، زیرا آن را سرمایه‌گذاری بر چهره و آینده می‌دانند.
این صنعت نه‌تنها شامل خدمات پزشکی، بلکه بازار تجهیزات، داروها، تبلیغات و آموزش پزشکان را نیز در برمی‌گیرد. بخش قابل‌توجهی از فعالان این حوزه، پزشکان عمومی هستند که به دلیل درآمد پایین‌تر در بخش درمان عمومی، به سمت فعالیت‌های زیبایی سوق یافته‌اند. دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی، کارگاه‌های خصوصی و تبلیغات گسترده در شبکه‌های اجتماعی ورود به این عرصه را ساده کرده است. بسیاری از این پزشکان می‌گویند با چند ماه کار در حوزه تزریق و خدمات زیبایی، درآمدی چندبرابر طبابت عمومی به دست می‌آورند. این روند مرز میان طب درمانی و طب زیبایی را کم‌رنگ کرده و باعث شده صنعت زیبایی به یک فرصت شغلی جذاب و درعین‌حال پررقابت تبدیل شود.
بااین‌حال، نبود نظارت دقیق می‌تواند سلامت مراجعه‌کنندگان را به خطر بیندازد. افزایش تعداد پزشکان عمومی در این حوزه بدون داشتن مهارت کامل جراحی یا تزریق‌های پیشرفته، ریسک عوارض جانبی را بالا می‌برد. از طرف دیگر، این واقعیت اقتصادی سبب شده بازار رقابتی شدیدی ایجاد شود و تبلیغات اغلب بر تحریک احساس نارضایتی و فشار اجتماعی تمرکز داشته باشد، نه آموزش درست و آگاهی بیمار.
کلینیک‌های زیبایی حالا به یک صنعت بزرگ شهری تبدیل شده‌اند؛ با برندینگ، مدیریت مشتریان و استفاده از فضای مجازی برای تبلیغات. هر کلینیک تلاش می‌کند از طریق نمایش نمونه کارها و ارائه تخفیف‌ها، حس فوریت و نیاز به تغییر را در ذهن مراجعه‌کنندگان ایجاد کند. در واقع، خدمات زیبایی تنها یک عمل پزشکی نیست، بلکه بخشی از بازار رقابتی پررونق و پرجاذبه اقتصادی است که سرمایه‌گذاری، تبلیغات و بازاریابی پیچیده دارد.
بیماران و تنوع تجربه‌ها
در میان جمع، دختری حدود بیست‌ساله با چهره‌ای پرشور نشسته است. وی دانشجوی طراحی لباس است و درباره تصمیمش برای تزریق بوتاکس چشم‌گربه‌ای می‌گوید: همیشه دوست داشتم نگاهم حالت خاصی داشته باشد. بارها مدل‌های خارجی را در شبکه‌های اجتماعی دیدم که با این فرم چشم‌ها، چهره‌ای جذاب‌تر پیدا کرده‌اند.
وی می‌افزاید: این تصمیم را مدت‌هاست گرفتم و حالا با هیجان منتظرم. هزینه‌های زیبایی و درکل تغییرکردن هنگفت است آن هم نسبت به درآمدم، اما من هرطور شده جورش می‌کنم با پس‌انداز و وام‌گرفتن چون به نظر من ارزشش را دارد این کار سرمایه‌گذاری روی خود است.
در گوشه دیگر سالن، زنی حدود چهل‌ساله در حال پر کردن فرم رضایت‌نامه است. از ظاهرش پیداست که چند بار عمل زیبایی انجام داده است. با نگاهی مطمئن اظهار می‌کند: این بار برای تزریق فیلر گونه آمدم تا حجم صورتم را بازگردانم. به باور من، حفظ جوانی بخشی از ضرورت زندگی حرفه‌ای است. در محیط کاری من همه به‌ظاهر اهمیت می‌دهند؛ وقتی چهره خسته به نظر می‌رسد، انگار انرژی آدم هم پایین می‌آید.
وی می‌افزاید: هزینه انجام خدمات سنگین است، اما باور دارم زیبایی، نوعی اعتمادبه‌نفس است و ارزش پرداخت دارد.
کمی آن‌سوتر، زنی دیگر که حدود پنجاه سال دارد، با لحنی آرام‌تر از ساکشن غبغب می‌گوید: از تغییر فرم صورتم ناراضی‌ام و می‌خواهم دوباره زاویه فک را برگردانم و صورتم که پوستش شل شده را هایفو کنم تا جوانی و شادابی پوستم برگردد.
وی ادامه می‌دهد: هر بار در آینه نگاه می‌کنم، احساس می‌کنم زمان با من مهربان نبوده است. دچار نوعی بیماری شده‌ام، دوست دارم مرتب تغییر کنم در حدی که اصلا خودم نباشم نمی‌دانم تا کجا باید ادامه دهم هر بار که کاری انجام می‌دهم، چند ماه بعد باز احساس می‌کنم چیزی کم است و از خودم خسته می‌شوم.
در میان جمع، چند دختر نوجوان نیز حضور دارند که برای تزریق بوتاکس چشم‌گربه‌ای آمده‌اند. با شوروشوق از مدل‌های بازیگران هالیوودی حرف می‌زنند و از رؤیای شباهت به آن‌ها می‌گویند. برای آن‌ها زیبایی نه دغدغه، بلکه سرگرمی است.
میل به تغییر چهره؛ جست‌وجویی برای تأیید اجتماعی یا افزایش اعتمادبه‌نفس؟
درحالی‌که بیماران با لبخندهای کوچک و نگاه‌های امیدوار وارد اتاق انتظار می‌شوند، مجتبی فدایی، جراح زیبایی به ایسنا اظهار می‌کند: روند روبه‌رشد درخواست‌های عمل‌های زیبایی در سال‌های اخیر شاهد افزایش مراجعانی بوده که از تغییرات ظاهری نه‌تنها برای زیبایی، بلکه به‌عنوان راهی برای بهبود اعتمادبه‌نفس و دریافت تأیید اجتماعی استفاده می‌کنند.
وی می‌افزاید: بیشتر مراجعان من کسانی هستند که به دنبال تغییرات جزئی در صورت یا بدنشان هستند؛ مثلاً یک تزریق فیلر یا بوتاکس، تغییراتی که در نگاه اول شاید کوچک به نظر برسند، اما برای آن‌ها می‌تواند در ایجاد حس بهتر از خودشان مؤثر باشد.
این جراح زیبایی با اشاره به تأثیر شبکه‌های اجتماعی و استانداردهای زیبایی در جامعه امروز بیان می‌کند: امروزه باوجود فشارهای اجتماعی و تصاویری که از زیبایی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، خیلی از افراد احساس می‌کنند باید مطابق با این استانداردها باشند.
فدایی توضیح می‌دهد: گرایش به عمل‌های زیبایی به‌ویژه در میان زنان، از میل به پذیرش اجتماعی و حتی بهبود شرایط شغلی و حرفه‌ای نشئت می‌گیرد. ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که در آن ظاهر نقش زیادی در پذیرش اجتماعی افراد دارد. وقتی کسی ظاهر جذاب‌تری داشته باشد، احتمالاً بیشتر دیده می‌شود و این موضوع در بسیاری از عرصه‌های زندگی از جمله محیط کار هم تأثیرگذار است.
وی با بیان این که فشار اجتماعی عامل اصلی این تغییرات است، به موضوع اعتمادبه‌نفس در میان مراجعان اشاره کرده و ادامه می‌دهد: برخی از افرادی که به مطب مراجعه می‌کنند، با این که چهره‌ای معمولی دارند، در واقع از نارضایتی‌های درونی خود رنج می‌برند. آن‌ها معمولاً به دنبال این هستند که از طریق تغییر ظاهری، اعتمادبه‌نفس خود را بهبود ببخشند.
این جراح زیبایی توضیح می‌دهد: مراجعان یا افرادی که به دنبال زیبایی هستند، اغلب نه برای اصلاح نقص‌های جدی، بلکه برای نزدیک‌تر شدن به تصویری ایده‌آل از خود، تغییرات ظاهری انجام می‌دهند. امروزه بسیاری از افراد حتی بدون داشتن نقص قابل‌توجه، به دنبال کوچک‌ترین تغییرات در صورت یا بدن خود هستند. این واقعیت نشان می‌دهد که بخش زیادی از خواسته‌های زیبایی، ناشی از تلاش برای تطابق با استانداردها و تصاویر ایده‌آل منتشرشده در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است.
فدایی بیان می‌کند: گاهی اوقات، فشار برای تغییرات مداوم می‌تواند به یک رفتار وسواسی تبدیل شود. در برخی موارد، افرادی که برای اولین‌بار عمل زیبایی انجام می‌دهند، وقتی تغییرات اولیه خود را می‌بینند، به فکر تغییرات بعدی می‌افتند. این روند ممکن است به‌تدریج به یک‌چرخه تکراری تبدیل شود که در آن فرد هیچ‌گاه احساس رضایت کامل نمی‌کند.
این پزشک جراح در پایان خاطرنشان می‌کند: انتخاب‌های زیبایی باید از روی آگاهی و باتوجه‌به تأثیرات روانی آن‌ها انجام شود. ما پزشکان مسئولیت داریم به بیماران خود کمک کنیم تا تصمیمات آگاهانه بگیرند. تغییرات ظاهری باید برای بهبود اعتمادبه‌نفس و افزایش احساس ارزشمندی باشد، نه صرفاً برای برآوردن انتظارات اجتماعی یا رسانه‌ای.
گرایش پزشکان عمومی به زیبایی، واقعیتی اقتصادی و اجتماعی است
ملیحه عطارزاده، پزشک عمومی و کارشناس حوزه سلامت نیز می‌گوید: در سال‌های اخیر، شمار پزشکان عمومی که از حوزه درمان عمومی به سمت خدمات زیبایی روی آورده‌اند، رو به افزایش است. این روند بیش از هر چیز ناشی از شرایط اقتصادی و تفاوت درآمد میان دو حوزه است. بسیاری از پزشکان، با وجود سال‌ها تحصیل و کار طاقت‌فرسا در مراکز درمانی، از درآمد پایین و حجم کار زیاد گلایه دارند و در نتیجه، حوزه زیبایی را به‌عنوان گزینه‌ای کم‌استرس‌تر و پردرآمدتر انتخاب می‌کنند.
وی می‌افزاید: در ظاهر، این تغییر شغلی صرفاً یک تصمیم اقتصادی است، اما در عمق خود بازتابی از چالش‌های ساختاری نظام سلامت است. نبود امنیت شغلی، نبود نظام تعرفه‌گذاری منصفانه و کاهش انگیزه در طب عمومی، پزشکان را به سوی مسیری سوق می‌دهد که در آن بتوانند هم استقلال مالی داشته باشند و هم احساس رضایت شخصی از شغل خود را تجربه کنند.
این پزشک عمومی با اشاره به اهمیت آموزش‌های تخصصی در این زمینه بیان می‌کند: خدمات زیبایی مانند تزریق بوتاکس، فیلر یا لیفت با نخ، گرچه در ظاهر ساده به نظر می‌رسند، اما نیازمند شناخت عمیق از آناتومی چهره، واکنش‌های دارویی و تکنیک‌های تزریق دقیق هستند. متأسفانه بسیاری از پزشکان پس از گذراندن چند دوره کوتاه‌مدت آموزشی وارد بازار کار می‌شوند. نبود استاندارد آموزشی و نظارت تخصصی کافی، می‌تواند منجر به بروز عوارض و کاهش اعتماد بیماران شود.
عطارزاده ادامه می‌دهد: یکی از چالش‌های جدی در این حوزه، گسترش تبلیغات در فضای مجازی است. رقابت شدید میان مطب‌ها و کلینیک‌ها باعث شده گاهی کیفیت فدای کمیت شود. تخفیف‌های افراطی، وعده‌های غیرواقعی و تبلیغات اغراق‌آمیز، سلامت مراجعه‌کنندگان را در معرض خطر قرار می‌دهد. در این شرایط، پزشک باید بیش از هر زمان دیگری به اصول اخلاق پزشکی پایبند باشد و تنها اقداماتی را انجام دهد که ایمن و علمی هستند.
وی با اشاره بر جنبه انسانی طب زیبایی تأکید می‌کند: بسیاری از افرادی که برای خدمات زیبایی مراجعه می‌کنند، در واقع به دنبال ترمیم احساس ارزشمندی یا افزایش اعتمادبه‌نفس هستند، بنابراین پزشک باید بتواند نگاه روان‌شناختی داشته باشد و بین نیاز واقعی و خواسته ناشی از فشار اجتماعی تمایز قائل شود. در برخی موارد، بهترین تصمیم حرفه‌ای آن است که پزشک بیمار را از انجام اقدام غیرضروری منصرف کند.
این پزشک عمومی در پایان خاطرنشان می‌کند: گرایش پزشکان عمومی به حوزه زیبایی پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر است، اما اگر در چارچوب علمی و اخلاقی هدایت نشود، می‌تواند پیامدهای ناخواسته‌ای برای سلامت جامعه داشته باشد. ایجاد مسیرهای آموزشی استاندارد، نظارت دقیق و آگاهی‌بخشی به مردم، می‌تواند این روند را از یک رقابت صرفاً اقتصادی، به حوزه‌ای علمی، ایمن و مسئولانه تبدیل کند.
زیبایی، پروژه‌ای اجتماعی برای جلب تأیید و پذیرش
سارا نیک‌رفتار، روان‌شناس بالینی نیز اظهار می‌کند: میل به زیبایی یکی از انگیزه‌های بنیادی انسان است که ریشه در نیاز به دیده‌شدن و تأیید اجتماعی دارد.
وی می‌افزاید: زیبایی امروز دیگر یک ویژگی طبیعی نیست، بلکه پروژه‌ای مدیریت شده است؛ افراد موظف‌اند بر ظاهر خودکار کنند تا در جامعه پذیرفته شوند. فشار اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی و مقایسه مداوم با تصویر ایده‌آل، اضطراب و نارضایتی ایجاد می‌کند. بسیاری از مراجعه‌کنندگان کلینیک‌های زیبایی، نه برای اصلاح نقص‌های واقعی، بلکه برای پر کردن خلأهای درونی اقدام می‌کنند؛ خلأهایی از جنس نادیده‌گرفته‌شدن، اضطراب اجتماعی یا مقایسه مداوم با دیگران. بدن در اینجا به صحنه‌ای برای بیان احساسات سرکوب‌شده تبدیل می‌گردد و هر تزریق یا عمل، تلاشی است برای بازسازی احساس ارزشمندی، نه صرفاً تغییر فرم چهره.
این روان‌شناس بیان می‌کند: یکی از کلیدهای اصلی کاهش فشار روانی، رسیدن به مرز خودباوری است؛ یعنی شناخت محدودیت‌ها و توانایی‌های شخصی، بدون آنکه خود را مدام با دیگران مقایسه کند.
نیک‌رفتار ادامه می‌دهد: در کشورهای غربی، فرهنگ زیبایی با تأکید بر فردیت و تنوع شکل‌گرفته است. افراد بیشتر بر خودپذیری، سلامت روان و رضایت درونی تمرکز می‌کنند تا رسیدن به یک الگوی یکسان زیبایی.
وی ادامه می‌دهد: در مقابل، در برخی جوامع آسیایی و خاورمیانه، فشار اجتماعی برای تطبیق با استانداردهای خاص چهره و بدن بالاتر است. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مدام تصویر ایده‌آل ارائه می‌کنند و افراد، به‌ویژه زنان، احساس می‌کنند برای پذیرش و موفقیت، باید مطابق آن عمل کنند.
این روان‌شناس اضافه می‌کند: تفاوت فرهنگی نشان می‌دهد که گرایش به عمل‌های زیبایی صرفاً یک مسئله فردی نیست، بلکه بازتاب فشار اجتماعی و فرهنگی است. افرادی که مرز خودباوری خود را می‌شناسند و با معیارهای بیرونی مقایسه نمی‌کنند، آرامش بیشتری دارند و کمتر تحت‌فشار عمل‌های مکرر زیبایی قرار می‌گیرند.
نیک‌رفتار با اشاره به پیامدهای گسترده اجتماعی و روانی توضیح می‌دهد: وقتی جامعه تنها یک الگوی زیبایی را ارزشمند می‌داند، افراد برای بقای اجتماعی و حرفه‌ای مجبور به پیروی می‌شوند. این روند باعث کاهش تنوع طبیعی، افزایش استرس و فشار روانی و گاهی بروز رفتارهای پرخطر می‌شود. افراد ممکن است بدون توجه به‌سلامتی خود، عمل‌های متعدد انجام دهند.
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: مقایسه فرهنگی نشان می‌دهد جوامعی که تنوع و خودپذیری را ترویج می‌کنند، میزان اختلالات روانی مرتبط با تصویر بدن پایین‌تر است. در این کشورها، عمل‌های زیبایی بیشتر برای هماهنگی درونی و بهبود کیفیت زندگی انجام می‌شوند تا پاسخ به فشار اجتماعی یا رقابت مصنوعی.
در ساعت پنج عصر، سالن انتظار هنوز پر است. چهره‌ها تغییر کرده‌اند، اما نگاه‌ها همچنان در آینه دنبال چیزی می‌گردند؛ شاید تصویری از خودِ دلخواه. مطب آرام‌آرام خلوت می‌شود، اما گفت‌وگو درباره زیبایی در ذهن همه ادامه دارد.
به گزارش ایسنا، این فضا نشان می‌دهد که زیبایی نه پایان، بلکه مسیری بی‌انتهاست؛ مسیری میان آینه و رؤیا، میان میل و هویت. آنچه از این تجربه‌ها برمی‌آید، نه صرفاً تغییر ظاهری، بلکه تلاش برای یافتن مرز خودباوری، شناسایی ارزش درونی و فاصله‌گرفتن از فشارهای اجتماعی است. در نهایت، زیبایی واقعی آن است که فرد در هماهنگی با خود و در آرامش ذهنی، آن را تجربه کند؛ نه آنچه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به او دیکته می‌کنند.
