دانشگاه اصفهان نه‌تنها یکی از مهم‌ترین مراکز علمی کشور به‌شمار می‌رود، بلکه به واسطه‌ وسعت چشمگیر فضای سبز خود، نقشی اساسی در حفظ کیفیت زیست‌محیطی و منظر شهری اصفهان ایفا می‌کند. این دانشگاه که در ورودی جنوبی شهر و در مجاورت چند شریان اصلی ارتباطی قرار گرفته، همچون ریه‌ای سبز برای منطقه عمل کرده و در دهه‌های گذشته سهم بزرگی در کاهش آلودگی هوا، تعدیل دما و ارتقای زیبایی بصری شهر داشته است. به همین دلیل، فضای سبز دانشگاه اصفهان همواره فراتر از مرزهای آموزشی و پژوهشی تعریف شده و به‌عنوان سرمایه‌ای مشترک برای شهروندان، مسافران و دانشجویانی از سراسر کشور شناخته می‌شود.

با این حال، در سال‌های اخیر تداوم کم‌آبی، کاهش شدید منابع زیرزمینی و مشکلات ناشی از پروژه‌های عمرانی همچون حفاری‌های مترو، شرایط دشواری را برای فضای سبز دانشگاه رقم زده است. بخش قابل توجهی از منابع آبی این مرکز، به‌ویژه چاه‌های تأمین‌کننده آب، دچار افت شدید دبی یا خشکی کامل شده‌اند و همین امر حیات هزاران اصله درخت و پوشش گیاهی آن را در معرض تهدید جدی قرار داده است. دانشگاه تلاش کرده است با بهره‌گیری از توان علمی و مدیریتی خود و با اتکا به منابع محدود مالی، این بحران را مدیریت کند، اما واقعیت آن است که بدون ورود جدی نهادهای شهری، از جمله شهرداری و سازمان‌های مرتبط، امکان نجات و احیای این فضای سبز ارزشمند وجود نخواهد داشت.

اهمیت موضوع زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم دانشگاه اصفهان نه تنها مکانی برای تحصیل و پژوهش است، بلکه هر سال میزبان هزاران دانشجو، استاد، پژوهشگر و مهمان ملی و بین‌المللی است. تجربه زیست در این محیط، تنها به کلاس و آزمایشگاه محدود نمی‌شود؛ بلکه فضای سبز، آرامش روانی و خاطرات ماندگار دانشجویان و بازدیدکنندگان را شکل می‌دهد. اگر این سرمایه‌ طبیعی از دست برود، خسارت آن صرفاً زیست‌محیطی نخواهد بود، بلکه به حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی هویتی شهر نیز لطمه وارد خواهد کرد.

شهرداری برای جابه‌جایی چاه‌های آب همکاری نمی‌کند

علی علی‌محمدی، مسئول فضای سبز دانشگاه اصفهان با اشاره به گستردگی فضای سبز این دانشگاه به ایسنا می‌گوید: مساحت کنونی فضای سبز دانشگاه اصفهان بدون احتساب پردیس‌های علوم پزشکی، پرستاری و دندانپزشکی حدود ۱۲۰ هکتار و به‌صورت اختصاصی متعلق به دانشگاه اصفهان ۱۲۰ هکتار است. با احتساب مجموعه علوم پزشکی، این رقم به حدود ۱۵۰ هکتار می‌رسد که سرانه‌ای قابل توجه را برای هر نفر ایجاد می‌کند و در مقایسه با بسیاری از نقاط شهری، میانگین سرانه فضای سبز دانشگاه به حدود ۴۰ تا ۵۰ مترمربع می‌رسد.

وی با اشاره به پیشینه درختکاری در این دانشگاه می‌افزاید: قدیمی‌ترین درختان دانشگاه اصفهان درختان کاج هستند که در محدوده جنگل کاج، واقع در بخش شمالی دانشگاه، به وسعت یک هکتار کاشته شده‌اند، همچنین گونه‌های دیگری همچون نارون و چند نمونه درخت نایاب در این دانشگاه وجود دارد که عمر آن‌ها به بیش از ۴۰ تا ۵۰ سال می‌رسد.

مسئول فضای سبز دانشگاه اصفهان درباره منابع تأمین آب در سال‌های گذشته ادامه می‌دهد: در گذشته دو منبع اصلی تأمین آب دانشگاه، پل ۳۳ پل و پل فلزی بودند. با گذر زمان و تشدید کم‌آبی، دانشگاه ناگزیر به حفر چاه‌های متعدد در نقاط مختلف محوطه شد و آب استخراج‌شده را برای آبیاری فضای سبز پمپاژ می‌کرد. با این حال، احداث مترو در دهه ۸۰ و ۹۰ سبب کاهش شدید دبی چاه‌های دانشگاه و افت سطح آب زیرزمینی شد و در حالی که در آن زمان به دلیل شرایط مناسب بارندگی اثرات آن چندان آشکار نبود، اکنون پس از گذشت سال‌ها این مشکل به شکل جدی بروز کرده است.

آبیاری فضای سبز دانشگاه به‌صورت سنتی انجام می‌شود

علی‌محمدی می‌افزاید: اگرچه شهرداری در مواردی محدود با استفاده از تانکر آبرسانی به دانشگاه کمک کرده، اما مشکل اصلی، همکاری نکردن در جابه‌جایی چاه‌های آسیب‌دیده است. از دو تا سه سال گذشته تاکنون، مدیریت دانشگاه با جدیت پیگیر جابه‌جایی این چاه‌ها و احیای منابع آبی بوده، اما هر بار با موانع اداری و شروط تازه شهرداری مواجه شده و عملاً این موضوع به نتیجه نرسیده است.

وی چالش‌های اصلی فضای سبز دانشگاه را محدودیت منابع مالی و بحران آب می‌داند و تصریح می‌کند: آبیاری سنتی بخش بزرگی از جنگل‌ها و فضای سبز دانشگاه باید به سیستم قطره‌ای تبدیل شود، اما هزینه اجرای این طرح در حدود چندین میلیارد تومان برآورد می‌شود؛ رقمی که از توان بودجه‌ای دانشگاه خارج است. علاوه بر این، کاهش تدریجی زه‌آب‌ها و افت محسوس دبی آب موجب شده تانکرهای آبرسانی با تأخیر پر شوند و روند آبیاری مختل شود. تغییرات اقلیمی نیز شرایط را دشوارتر کرده است؛ چرا که دمای هوا طی دو دهه اخیر به‌طور مستمر افزایش یافته و اقلیم اصفهان به سمت شرایط خشک و کویری پیش می‌رود.

شهرداری با نگاه مسئولانه، فضای سبز دانشگاه را بخشی از سرانه سبز شهر بداند

مسئول فضای سبز دانشگاه اصفهان درباره برنامه‌های آتی دانشگاه برای توسعه فضای سبز می‌گوید: طرح‌هایی در دست اقدام است تا آبیاری غرقابی جنگل‌ها به روش قطره‌ای تبدیل شود، درختان خشک و فرسوده حذف و درختان مقاوم در برابر خشکی و آفات همچون داغ‌داغان، ارغوان و انار جایگزین شوند، همچنین برای جایگزینی چمن‌های پرمصرف، استفاده از گیاهان پوششی مقاوم مدنظر قرار گرفته است.

علی‌محمدی با ابراز تأسف از وضعیت کنونی درختان این مرکز علمی اظهار می‌کند: روزگاری دانشگاه اصفهان به واسطه‌ فضای سبز چشمگیر خود، به‌عنوان یکی از برندهای محیطی و فرهنگی شهر شناخته می‌شد و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی از این محوطه با خاطره‌ای خوش یاد می‌کردند، اما امروز بی‌توجهی و کمبود منابع، حیات این سرمایه ارزشمند را با تهدیدی جدی روبه‌رو کرده است.

وی تأکید می‌کند: انتظار می‌رود شهرداری با نگاه مسئولانه، فضای سبز دانشگاه را بخشی از سرانه سبز شهر بداند و برای حفظ آن وارد عمل شود؛ چرا که این محیط نه فقط متعلق به دانشگاه، بلکه متعلق به همه شهروندان و نسل‌های آینده است.

طرحی استفاده از آب خاکستری در دانشگاه اصفهان مطرح شده است 

حیدری، کارشناس اداره فضای سبز دانشگاه اصفهان با اشاره به طرح‌های در دست اقدام این دانشگاه برای مقابله با بحران آب می‌گوید: ما چندین طرح برای ذخیره آب زمستانی که مازاد داشتیم و عمیق کردن چاه‌ها و یا کمک گرفتن از شهرداری داشتیم. به‌تازگی نیز طرحی برای استفاده از آب خاکستری در دانشگاه مطرح شده است؛ هرچند پیش‌تر در بخش خوابگاه‌ها این طرح اجرا شد، اما در بخش عمده دانشگاه، به‌ویژه در قسمت شمالی، دانشکده‌ها و واحدهای آموزشی، هنوز امکان استفاده از آن فراهم نشده است؛ چراکه بار مالی زیادی دارد و نیازمند همراهی و حمایت استانداری است. استفاده از آب خاکستری، به‌ویژه در مورد استخرهای شنای دانشگاه که مصرف بالایی دارند، می‌تواند بخش زیادی از مشکلات فضای سبز را مرتفع کند.

وی می‌افزاید: با توجه به کاهش سالانه دبی آب، استفاده از آب خاکستری و همکاری شهرداری اصفهان، چه در زمینه تأمین تانکرهای آبرسانی و چه در عمیق کردن یا جابه‌جایی چاه‌ها، می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مشکلات باشد. پیش‌تر نیز شهرداری و نمایندگان استانداری قول‌هایی در زمینه کمک مالی برای تبدیل سیستم آبیاری از غرقابی به تحت فشار داده بودند، اما با وجود نامه‌نگاری‌های متعدد تاکنون اقدامی عملی صورت نگرفته است.

وسعت فضای سبز دانشگاه ۱۲۰ هکتار است

کارشناس اداره فضای سبز دانشگاه اصفهان با بیان اینکه وسعت فضای سبز دانشگاه ۱۲۰ هکتار و با احتساب علوم پزشکی به ۱۵۰ هکتار می‌رسد، اظهار می‌کند: از این میزان، ۸۵ هکتار شامل جنگل‌های زینتی، تاکستان‌های میوه، زیتون و درختان مثمر است. متأسفانه حدود ۵۰ درصد این جنگل‌ها خسارت دیده‌اند و تنها توانسته‌ایم ۳۵ هکتار از درختچه‌های زینتی، چمن و ورودی‌های دانشگاه را با تلاش شبانه‌روزی نیروها و استفاده از تانکرهای آبرسانی حفظ کنیم. بیشترین خسارت به جنگل‌ها وارد شده، زیرا حدود دو سوم آن‌ها همچنان به‌صورت سنتی و غرقابی آبیاری می‌شوند و تنها یک سوم به سیستم قطره‌ای تبدیل شده است.

حیدری ادامه می‌دهد: بسیاری از درختان دانشگاه قدمتی بیش از ۵۰ تا ۶۰ سال دارند و گونه‌هایی خاص همچون برگ‌بو و کاتالپا در میان آن‌ها دیده می‌شود که ارزش حفاظتی بالایی دارند. ما تلاش کرده‌ایم این درختان که بخشی از هویت سبز دانشگاه هستند، حفظ شوند، اما در بخش‌هایی که جنگل‌ها به صورت غرقابی آبیاری می‌شدند، شرایط به‌شدت دشوار شده و حتی گاهی ناچار شده‌ایم آبیاری را برای مدتی تعطیل کنیم تا بتوانیم تنها بخشی از جنگل را آبیاری کنیم.

وی در پایان با اشاره به کاهش تدریجی دبی آب در سال‌های اخیر خاطرنشان می‌کند: هر سال دبی آب کمتر می‌شود و اگر راهکارهایی همچون اجرای طرح استخر ذخیره آب زمستانی و استفاده گسترده از آب خاکستری دانشگاه محقق نشود، خسارت‌ها به فضای سبز افزایش می‌یابد. امیدواریم با حمایت و همراهی مسئولان، این طرح‌ها عملیاتی شود تا فضای سبز دانشگاه اصفهان که سرمایه‌ای ارزشمند برای شهر و دانشگاه است، کمتر آسیب ببیند.

 به اهمیت فضای سبز دانشگاه، به‌عنوان ریه‌های تنفسی شهر اصفهان، واقف هستیم 

حسین حق‌شناس، رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان در واکنش به کلیپ منتشرشده درباره خشک‌شدن درختان دانشگاه اصفهان اظهار می‌کند: در کلیپی که منتشر شد، موضوع خشک‌شدن درختان با قدمت بالای ۸۰ سال در دانشگاه اصفهان مطرح شده بود. این در حالی است که ما نیز به اهمیت ۱۲۰ هکتار فضای سبز دانشگاه، به‌عنوان یکی از نقاط مهم و ریه‌های تنفسی شهر اصفهان، واقف هستیم و بر این باوریم که هر فضای سبزی چه خصوصی و چه عمومی باید حفظ شود و در این زمینه برای ما هیچ تفاوتی وجود ندارد.

وی می‌افزاید: در خصوص مشکل آب دانشگاه باید عرض کنم که به‌دنبال حفاری‌های خط یک مترو در محور چهارباغ، بخشی از منابع آبی دانشگاه از مدار خارج شد. با این حال، دانشگاه مجوز اداره آب منطقه‌ای را دریافت کرده‌ و ما نیز آماده‌ایم تا عملیات احداث چاه جدید آغاز شود. توافقات لازم در این خصوص انجام شده و این تفاهم‌نامه در مراحل پایانی است. حتی اصلاحاتی نیز در دانشگاه صورت گرفته و به‌محض نهایی شدن، امکان حفر چاه فراهم خواهد شد.

شهرداری آماده است در زمینه حفر چاه با دانشگاه اصفهان همکاری کند

رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان ادامه می‌دهد: البته باید توجه داشت که افت سطح آبخوان‌ها در اصفهان صرفاً ناشی از احداث مترو نیست. در بسیاری از مناطق که مترو احداث نشده، نیز شاهد خشک‌شدن چاه‌ها هستیم. شهرداری اصفهان طی دو سال اخیر، ۱۴۰ حلقه چاه خود را از دست داده که این امر ناشی از خشکسالی گسترده در کشور است، بنابراین موضوع تنها به مترو محدود نمی‌شود. با این حال، شهرداری آماده است در زمینه حفر چاه همکاری کند. علاوه بر آن، پیشنهاد داده‌ایم که دانشگاه سهمیه‌ای از پساب تصفیه‌خانه‌های جنوب، شمال یا سپاهان‌شهر را خریداری کند تا بتوانیم از طریق کلکتور حاشیه زاینده‌رود، پساب پایدار با گرید A در اختیارشان قرار دهیم؛ آبی که بهداشتی، قابل‌اعتماد و پایدار است و هیچ‌گاه خشک نخواهد شد و در عین حال، مانع تشدید فرونشست در اصفهان نیز خواهد شد.

وی درباره کلیپ منتشرشده توضیح می‌دهد: تصاویری که پخش شد مربوط به جنگل‌های بالادست دانشگاه است که عمدتاً درختان توت در آنجا کاشته شده است. این درختان سال‌هاست به بیماری قارچی شانکر سیتوسپوریایی دچار شده‌اند؛ بیماری‌ای که علاوه بر کم‌آبی، مشکلات خاک و شرایط اقلیمی، موجب شیوع آن شده است. این بیماری واگیردار است و می‌تواند سایر درختان را نیز درگیر کند. شهرداری اصفهان سال‌هاست درختان توت بیمار را با گونه‌های مقاوم جایگزین می‌کند و ضروری بود که دانشگاه نیز چنین اقدامی انجام دهد. بنابراین، درختانی که خشک شده‌اند قدمت ۸۰ ساله نداشته و عمدتاً در بازه ۲۰ تا ۲۵ ساله بودند. البته همان‌ها نیز ارزشمندند و باید مورد حفاظت قرار گیرند.

دانشگاه اصفهان نهادی مستقل است و شهرداری تکلیفی برای نگهداری مستقیم آن ندارد

رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با اشاره به مسئولیت شهرداری می‌گوید: در برخی کشورها که مدیریت یکپارچه شهری برقرار است، شهرداری وظیفه نگهداری تمامی فضاهای سبز را برعهده دارد؛ اما دانشگاه اصفهان نهادی مستقل است و شهرداری تکلیفی برای نگهداری مستقیم آن ندارد، مگر در مواردی که فضای سبز در آستانه خسارت شدید باشد. در همین راستا، هم‌اکنون نیز شهرداری روزانه دو تانکر آب برای دانشگاه ارسال می‌کند و همکاری خود را به‌صورت مستمر نشان داده است. البته طبیعی است که اگر قرار باشد شهرداری خدمات بیشتری ارائه کند، دانشگاه نیز باید هزینه‌های مربوطه را پرداخت کند.

حق‌شناس راهکارهای پیش‌روی دانشگاه را چنین برمی‌شمرد و اضافه می‌کند: ما در مراحل نهایی توافق برای احداث چاه هستیم و امیدواریم دانشگاه هرچه سریع‌تر با هماهنگی آب منطقه‌ای عملیات حفاری را آغاز کند، اما دانشگاه باید تغییراتی در الگوی فضای سبز خود ایجاد کند. هم‌اکنون در مقابل دانشکده‌ها چمن‌ها و گونه‌های پرنیاز آبی کاشته شده‌اند که در شرایط خشکسالی، امکان ادامه حیات ندارند. باید با گونه‌های مقاوم جایگزین شوند. ما در شهرداری سال‌هاست این کار را انجام داده‌ایم و آماده‌ایم طراحی منظر جدید دانشگاه را نیز با گونه‌های مقاوم اجرا کنیم.

دانشگاه روش آبیاری فضای سبز خود را تغییر دهد

وی با تأکید بر ضرورت تغییر روش‌های آبیاری می‌افزاید: دانشگاه همچنان از سیستم‌های سنتی یا نیمه‌مدرن استفاده می‌کند، در حالی‌که امروز روش‌های پیشرفته همچون آبیاری زیرسطحی و هوشمند، موجب صرفه‌جویی، افزایش راندمان و جلوگیری از هدررفت آب می‌شوند. ما طراحان خبره‌ای در سازمان پارک‌ها داریم و پیش‌تر نیز آمادگی خود را برای همکاری اعلام کرده‌ایم. لازم است دانشگاه با ما همراه شود تا آبیاری مدرن جایگزین روش‌های قدیمی گردد.

رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان تصریح می‌کند: سه اقدام اساسی برای نجات فضای سبز دانشگاه ضروری است؛ جایگزینی گونه‌های پرنیاز با مقاوم، بهره‌گیری از آبیاری پیشرفته و خرید حقابه پساب پایدار. در این صورت می‌توان استفاده از چاه‌ها را به حداقل رساند و نگرانی‌های عمومی در خصوص فرونشست را کاهش داد.

تمام‌قد پشت دانشگاه اصفهان ایستاده‌ایم

حق‌شناس یادآور می‌شود: اگر امروز دانشگاه اصفهان دچار آسیب شده، این مشکل مختص این دانشگاه نیست؛ بلکه کل کشور درگیر تغییر اقلیم، خشکسالی و افزایش دماست. درختان بسیاری در شهر اصفهان از جمله چنارها و یاس‌های هلندی نیز دچار آسیب شده‌اند. به‌ویژه که چنارها در دمای بالای ۳۰ تا ۳۲ درجه فتوسنتز خود را از دست می‌دهند و در شرایط کنونی دوام نمی‌آورند، بنابراین باید پذیرفت که تغییرات اقلیمی، خشکسالی و بسته‌شدن رودخانه، بر کل فضای سبز کشور اثر گذاشته است.

وی در پایان تأکید می‌کند: ما تمام‌قد پشت دانشگاه اصفهان ایستاده‌ایم و هیچ تفاوتی برایمان ندارد که فضای سبز کجا قرار گرفته است. خواهش من این است که با تدبیر و همکاری، اقدامات عملی و اصولی انجام شود تا هم فضای سبز دانشگاه حفظ گردد و هم افکار عمومی خدشه‌دار نشود.

به گزارش ایسنا، امروز بیش از هر زمان دیگری، رسیدگی به فضای سبز دانشگاه اصفهان نیازمند نگاه مسئولانه و مشارکت همگانی است. همان‌گونه که در بسیاری از کشورهای جهان، دانشگاه‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از کالبد شهری تلقی می‌شوند و از خدمات عمومی بهره‌مند هستند، انتظار می‌رود در اصفهان نیز این سرمایه‌ی طبیعی و علمی به‌عنوان بخشی از دارایی‌های مشترک شهر دیده شود. احیای چاه‌های خشک‌شده، بازنگری در سیاست‌های تخصیص آب و حمایت همه‌جانبه از مدیریت دانشگاه می‌تواند گام نخست در جلوگیری از خسارتی باشد که در صورت تداوم، جبران‌ناپذیر خواهد بود.

ما به‌عنوان شهروندان و دوستداران محیط‌زیست، انتظار داریم اختلاف‌نظرها کنار گذاشته شود و با همدلی دانشگاه و شهرداری، این میراث سبز حفظ شود. دانشگاه اصفهان سال‌ها به‌دلیل وسعت فضای سبز خود، به‌عنوان یکی از ریه‌های تنفسی شهر شناخته شده و اکنون در معرض تهدیدی جدی قرار گرفته است. اگر امروز برای نجات درختان ۵۰ و ۶۰ ساله اقدامی نشود، فردا نه‌تنها دانشگاه، بلکه تمام اصفهان دچار خسران خواهد شد. آینده اصفهان بدون درختانش بی‌معناست و مردم چشم‌انتظار اقدام عملی و فوری مدیران برای احیای این سرمایه طبیعی هستند.